Kanał Elbląski
Kanał Elbląski biorąc uwagę, zastosowane rozwiązania techniczne jest unikalnym szlakiem wodny. Został on zaprojektowany przez pochodzącego z Holandii inżyniera Georga Jakoby Steinke. To niepowtarzalny rodzaj szlaku wodnego, gdyż podczas realizacji pokonano znaczną różnicę poziomów, która wynosiła aż 100 metrów. Dokonano tego, używając systemu śluz oraz pochylni. Pochylnie to szynowe urządzenia wyciągowe napędzane mechaniczne poprzez siłę przepływu wody. Poprzez użycie różnicy poziomu wód statek w 5 miejscach jest przeciągany po szynach przy pomocy lin, na specjalnie stworzonym do tego wózku. Ten system funkcjonuje już od koło 150 lat w tej samej postaci i skutecznie łączy Elbląg, Iławę oraz Ostródę. Obszar Kanału Elbląskiego, tereny do niego przyległe oraz bliskie okolicy tworzą Obszar Chronionego Krajobrazu. Jedyne w swoim rodzaju widoki krajobrazowe, bogactwo gatunków flory oraz fauny, podziwia co roku wielu turystów, decydujących się na żeglugę wycieczkową czy też swoje własne środki transportu wodnego. Celem budowy tego kanału było skrócenie drogi transportu towarów, takich jak zboże, drewno oraz pozostałe płody rolne z Warmii i Mazur, czyli Prus Wschodnich a do Bałtyki i Gdańska. Realizację kanały opracowane na obszarze aktualnego województwa warmińsko-mazurskiego. Trasa jego ciągnie się przez sztuczne przekopy, groble i jeziora, takie jak: Piniewo, Druzno, Ruda Woda, Sambród, Drwęckie, Llińsk, Szeląg, Pauzeńskie, Jeziorak oraz Dauby. Kanał liczy sobie wraz ze wszystkimi odgałęzieniami aż 151,7 km. Do jego odgałęzień zalicza się: Kanał Dobrzycki łączący Jeziorak z jeziorem Ewingu, Kanał Iławski, Kanał Jagielloński łączący rzekę Elbląg z Nogatem, rzeka Elbląg. Największym problemem w budowie tego kanału było pokonanie różnicy prawie 100 metrów wysokości pomiędzy jeziorem Druzno a Buczyńcem. Udało się jednak pokonać tę przeszkodę przy pomocy aż 10 km pochylni. Co ciekawe, pewne źródła donoszą, iż budowa Kanału Elbląskiego była droższa o około 10 procent, od kosztów poniesionych na rzecz budowy wierzy Eiffla w Paryżu.
Kim był Georg Jacob Steenke?
Georg Jacob Steenke był pruskim inżynierem oraz konstruktorem systemu pochylni na Kanale Elbląskim. Urodził się 20 czerwca 1801 rok, natomiast zmarła 22 kwietnia 1884 roku w Elblągu. Ojcem tego inżyniera była Johann Friedrich Steenke, który pełnił funkcję kapitana portu w Pilawie. Już w roku 1817 założył pierwszą wówczas morską służbę ratowniczą. Ponadto, był on autorem książki „Podręcznik pilota albo wskazówek, jak wejść bez pilota do portu w Pilawie w czasie sztormu” książka ta została wydana w 1819 roku. Jego dziadek, Gottfried, był natomiast pilotem morskim w Królewcu, a matką Maria Dotothea. Za młodość Georg Steenke studiował prawo, jednak przez śmierć ojca musiał zrezygnować z dalszej nauki. Zaczął wtedy terminowanie u mistrza ciesielskiego, a w 1819 roku rozpoczął studia na Akademii Budownictwa w Berlinie, gdzie uczył go wybitny urbanista Karl F. Schinkel. W 1822 roku ukończył studia i został kierownikiem budowy, a parę lat później mistrzem budowlanym. W 1833 roku zakończył budowę Kanału Sekenburskiego w dolnym dorzeczu rzeki Niemen, po czym przybył do Elbląga, gdzie zajął stanowisko jako inspektor ds. grobli i wałów na Żuławach Wiślanych. Otrzymał protekcję Nadprezydenta Prus Wschodnich i Zachodnich Theodora H. von Shona. W Elblągu stworzył projekt mający na celu przyłączenie jezior Pojezierza Iławskiego przez Jeziora Druzno z Elblągiem oraz Zalewem Wiślanym.
Jest twórcą rozwiązania, za pomocą którego statki były w stanie pokonać tak dużą różnicę poziomów wody. Opracował pochylnie z suchym grzbietem, na nie wpływały statki, po czym po torach i platformach były one przekierowywane do następnego odcinka kanału. Jego inspiracją był amerykański Kanał Morrisa, w którym zastosowano aż 23 pochylni. Wtedy kanał ten nosił nazwę Kanału Oberlandzkiego, a dopiero po 1945 roku zyskał nową nazwę jako Kanał Elbląski. Budowę tego projektu rozpoczęto w 1844 roku, gdzie prace trwały w różnych jego odcinkach. W latach 1844-1850 ukończono realizację kanału łączącego Miłomłyn z jeziorem Jeziorak, natomiast w latach 1845-1850 skanalizowano rzekę Liwę, na długości od Miłomłyna do Ostródy. W 1860 roku ukończono połączenie pomiędzy jeziorami na trasie Miłomłyn- Buczyniec. W tym samym czasie zakończono budowę kanału między jeziorem Druznu a Całunami/Jeleniami. Budowę ostatniej pochylni Buczyniec zakończono 31 sierpnia 1860 roku. Z tej właśnie okazji udano się na próbny rejs kanałem. Od 28 października 1860 roku kanał został udostępniony dla żeglugi towarowej, pomimo tego, że na niektórych odcinkach dalej podejmowane były prace. W 1862 roku kanał został oddany do użytku. W budowie kanału brał również udział wybitny inżynier Karl Lentze pochodzący z Niemiec, który był odpowiedzialny między innymi za wybudowanie Kanału Iny, czy też brał udział przy budowie Kanału Suskiego. W 1872 roku Georg Jacob Steenke świętował 50 lecie swojej pracy zawodowej, już wówczas jako królewski radca budowlany. Okoliczni mieszkańcy z tej okazji, ufundowali mu obelisk, który znalazł się na pochylni w Buczyńcu razem z tablicą upamiętniającą to, jaki miał on wkład w budowę tego kanału. W 1875 roku przeszedł w stan spoczynku i przeprowadził się do wsi Czulpa, koło Małdyt. W dalszym ciągu pracował nad sposobem ulepszenia swojego projektu. Uzyskał również honorowe obywatelstwo Elbląga oraz Miłomłyna. Po II wojnie światowej jego obelisk został przeniesiony do magazynu pochylni Buczyniec, po czym wrócił na to samo miejsce, aczkolwiek z tablicą w języku polskim i holenderskim. Miało to na celu podkreślenie, iż miał on pochodzenie holenderskie, a nie niemieckie.
Budowa kanału Elbląskiego
Kanał Elbląski jest liniową budowlą hydrotechniczną o zdumiewających rozwiązaniach, jeśli chodzi o mechanikę i hydrotechnikę. Ponadto odznacza się unikalnymi wartościami krajobrazowymi, przyrodniczymi i poznawczymi. Do dzisiejszego dnia działa on w takiej samej postaci, a stosowany jest praktycznie jedynie dla ruchu turystycznego. Budowa ta tworzy infrastrukturę dokładnie związanych ze sobą elementów. W jej skład wchodzi: 5 pochylni, 4 śluzy, 4 bramy ochronne-przeciwpowodziowe, 3 jazy, zabudowa usprawniająca działanie kanału, strasy zaopatrzeniowe w wodę, kanały obiegowe i towarzyszące budynki administracyjne oraz mieszkalne pracowników kanału Elbląskiego. Ponadto, opracowano również zespoły zieleni, specjalnie z myślą o tej trasie. Projekt rozpościera się w obszarze Pojezierzy Iławskiego i Ostródzkiego, między miastem Ostróda oraz Elbląg. Kanał stanowi dowód technik używanych w XIX do usprawnienia żeglugi śródlądowej i świadectwem widocznego postępu inżynierii. Kanał zbudowano w latach 1844-81 dzięki projektowi Georga Jacoba Steenke, który doszedł do rozwiązania problemu z widoczną różnicą poziomów. Zastosował w projekcie specjalne pochylnie rozpościerające się na trasie 10 km. Przy tym rozwiązaniu zrzut wody używany był jako napęd dla koła wodnego, które dzięki stalowym linom poruszał wózek z zacumowanym statkiem. To innowacyjne rozwiązanie zapisało się w historii techniki budownictwa wodnego, natomiast pochylnie Kanału Elbląskiego stały się doskonałym rozwiązaniem pochylni podłużnej. Ciekawym faktem jest to, że od 140 lat jest on w dalszym ciągu w użytku. Nie zmieniono jego oryginalnych urządzeń czy budowli, na przełomie lat wykonywano jedynie remontu i naprawy, a także przeprowadzony przebudowy danych mechanizmów. W ten sposób kanał utrzymywany jest w ciągłym ruchu, jednak nie zmieniły się żadne parametry trasy, budowli technicznych, profili maszyn, przekrojów czy głębokości. Wszelkie przeprowadzane remontu były wykonywane na zasadzie odtworzeniowej. Wraz z biegiem lat nastąpił kolejny przełom w inżynierii morskiej, gdzie zaproponowano tak zwane pochylnie mokre. Jeśli chodzi o budowle hydrotechniczne używające pochylni o suchym grzbiecie, do dzisiaj zachowały się Kanał Elbląski i Kanał Morrisa. Warto jednak podkreślić, iż pomimo tego, że to Kanał Morrisa ma największy system pochylni, to jednak został on zamknięty i nie działa w swojej pierwotne formie. Kanał Elbląski działa natomiast nieprzerwanie. Kanał Elbląski to unikalna i niepowtarzalna budowla, której nie ma nigdzie indziej. Jest to istotna część dziedzictwa kulturowego Polski. Oprócz tego to kanał, który działa w swojej pierwotnej postaci i jest użytkowany w sposób nieprzerwany, który jest jedyną taką budowlą na całym świecie.
Kanał Elbląski-rejsy turystyczne
Pierwszy rejs turystyczny odbył się kanałem Elbląskim w 1912 roku, natomiast od 1927 rok rejsy pasażerskie odbywają się w sposób regularny. Teren ten z uwagi na swoje niepowtarzalne walory przyrodnicze oraz zabytkowe, został objęty ochroną prawną w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego. Z tego względu, na pewnych jego odcinkach można poruszać się tylko i wyłącznie kajakiem. To główna atrakcja województwa warmińsko-mazurskiego, uwielbiana przez turystów. Z rejsów statkiem korzysta nawet ok. 60 tysięcy turystów rocznie. Organizacją rejsów po kanale Elbląskim zajmuje się firma Zefir, z której to oferty warto skorzystać, aby móc samemu zobaczyć piękno rozpościerającego się krajobrazu.
